Για το μεταναστευτικό

Ως προς το μεταναστευτικό, πρώτα μια φευγαλέα ματιά στην παγκόσμια ιστορία ώστε να εντάξουμε το επιμέρους που μας συμβαίνει σήμερα στο ευρύτερο πλαίσιο όπου ανήκει.

1.- Σε όλη τη μακραίωνη ιστορία της ανθρωπότητας το φαινόμενο της μετανάστευσης, της μετακίνησης των λαών ή και της υποκατηγορίας της προσφυγιάς δε σταμάτησε ποτέ. Πότε καταστρέφοντας και πότε δημιουργώντας, πάντοτε όμως αλλάζοντας τον χάρτη, αλλά και τον ρου της Ιστορίας. Η Καρχηδόνα εξαφανίστηκε, οι πολιτισμοί των Ίνκας χάθηκαν, οι ιθαγενείς της Αμερικής διαρκώς λιγοστεύουν. Από την άλλη πλευρά με την εισβολή των «βαρβάρων» ιδρύθηκαν στα ερείπια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας τα σημερινά ευρωπαϊκά κράτη, ας θυμηθούμε δε ακόμη ότι και οι ΗΠΑ αλλά και η Νότιος Αμερική δεν είναι παρά δημιουργήματα μεταναστεύσεων.

2.-Οι μεταναστεύσεις συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Ίσως όχι με τη μορφή ολόκληρων λαών, αλλά ατομικά ή κατά μικρές ομάδες. Αυτοί συγκροτούν την υποκατηγορία των ξενιτεμένων. Μια κατηγορία που η λαϊκή μας μούσα με περισσή οδύνη μοιρολόγησε, όταν έλεγε: «την ξενιτιά, την ορφανιά, την πίκρα, την αγάπη, τα τέσσερα τα ζύγιασαν, βαρύτερα ειν΄ τα ξένα». Ωστόσο το 2005 καταμετρήθηκαν 200 εκατομμύρια μετανάστες από τους οποίους το 34% είχε προορισμό την Ευρώπη. Πολλοί όμως από αυτούς προέρχονται από εμπόλεμες περιοχές όπως η Συρία, ο Λίβανος, το Αφγανιστάν κ.ά. και είναι αυτές που συγκροτούν τη βαρύτερη υποκατηγορία εκείνη των προσφύγων. Και λέω βαρύτερη για έναν απλό λόγο: Οι μετανάστες αποφασίζουν μόνοι τους την αποδημία. Και αν το μετανιώσουν μπορούν να ξανα – επιστρέψουν. Οι πρόσφυγες αντίθετα διώχνονται βιαίως και δεν μπορούν να επιστρέψουν έστω και αν το επιθυμούν.

3.-Και τώρα δυο λόγια για τα προβλήματα που προκύπτουν από την πρόσμειξη των μεταναστών ή προσφύγων με τους λαούς υποδοχής. Πρόκειται για δυο λαούς συνήθως με βαθιές θρησκευτικές, πολιτισμικές, οικονομικές και άλλες διαφορές. Σίγουρα δεν είναι εύκολη. Θέλει χρόνο και αμοιβαίες υποχωρήσεις. Η όσμωση όμως όποτε και αν συμβεί συνοδεύεται πάντα και από  ευεργετικές επιδράσεις: Μια τελευταία έκθεση του ΟΟΣΑ για παράδειγμα, όπως σημειώνει ο ‘Εντγκαρ Μορέν<a “=”” href=”https://www.agon.gr/news/167/ARTICLE/33109/2016-05-24.html#_ftn1″ name=”_ftnref1″ title=”” style=”color: rgb(1, 52, 134); text-decoration: none;”>[1] ,βεβαιώνει «ότι η μετανάστευση θα παίξει ζωτικό ρόλο στη μελλοντική οικονομία των κρατών του Βορρά , προκειμένου να διατηρηθεί η ανάπτυξη και η ευημερία» και ακόμη ότι για τις χώρες που διαθέτουν διαδικασίες ενσωμάτωσης «οι διαδοχικοί μετανάστες έχουν όχι μόνο σταθεροποιήσει δημογραφικά το έθνος, αλλά και εμπλουτίσει τη χώρα με την πολιτιστική τους ποικιλομορφία».

 4.- Και τώρα στο «γε νυν έχον» : Βρισκόμαστε ως κοινωνία μπροστά σ ένα σχεδόν τελεσίδικο γεγονός: Οι πρόσφυγες  είναι εδώ. Δίπλα μας. Χωρίς να ξέρουμε για πόσο. Ούτε καν αν θάναι μόνον αυτοί ή θάρθουν κι άλλοι. Και πρέπει από την αρχή να το ομολογήσουμε, ότι σ ένα τελεσίδικο γεγονός δεν συζητάς ούτε για το πώς φτάσαμε ως εδώ ούτε τις διαφορετικές εκτιμήσεις που μπορεί ατομικά να έχει ο καθένας. Όπως το δικαιούται άλλωστε. Τώρα αυτό που επείγει είναι ο τρόπος με τον οποίο όλοι μαζί θα διαχειριστούμε το πρόβλημα. Ώστε να περιορίσουμε τις διαστάσεις του. Που έτσι κι αλλιώς ξεπερνούν τις δυνάμεις μας. Μόνο που αυτό δεν αλλάζει σε τίποτα το τελεσίδικο του γεγονότος. Γι αυτούς τους λόγους κυρίως ο όμιλός μας επέλεξε ως εναρκτήρια εκδήλωση μια συζήτηση γύρω από το θέμα, προκειμένου σε κλίμα ψυχραιμίας και νηφαλιότητας να δρομολογήσουμε τις προϋποθέσεις εκείνες που ένα ήδη εκ των πραγμάτων δυσχερές πρόβλημα να μη γίνει τουλάχιστον δυσχερέστερο. Προς την κατεύθυνση αυτή προλογίζοντας τη συζήτηση αυτή θα εκθέσω μερικές πρώτες απόψεις.

5.- Κατ αρχή το αυτονόητο: Το πρώτο βήμα προς τη λύση ενός προβλήματος, ακόμη και του πλέον περίπλοκου, είναι η όσο γίνεται ακριβέστερη επισήμανση και αποδοχή των χαρακτηριστικών του. Να δούμε, δηλαδή, τις ακριβείς διαστάσεις του και, είτε συμφωνούμε είτε διαφωνούμε με την έλευσή του, να αποδεχτούμε την ανάγκη της σωστότερης διαχείρισής του. Και προς την κατεύθυνση αυτή το πρώτο που επείγει είναι η ακριβής περιγραφή και αποτύπωση του προβλήματος. Και η αποδοχή του.

6.- Το δεύτερο βήμα είναι η πολύεδρη ενημέρωση όλων όσων έμμεσα ή άμεσα συνδέονται με το πρόβλημα.  Μια ενημέρωση που μπορεί να ακολουθήσει την εξής – ενδεικτικά σημειώνω – σειρά : Η ενημέρωση πρώτα θα πρέπει  να ξεκινήσει από τους ίδιους τους πρόσφυγες ή μετανάστες. Οι οποίοι θα πρέπει να προετοιμάζονται για όλα τα ενδεχόμενα, ακόμη και για τα πιο ανεπιθύμητα. Και που για το σκοπό αυτό οι ίδιοι θα πρέπει να αυτοοργανωθούν με τρόπο ώστε να έχουν μια κοινή και αξιόπιστη αντιπροσώπευση, η οποία θα καταγράφει και θα ιεραρχεί τα προβλήματα προκειμένου σε συνεργασία και με τους αρμόδιους από τη δική μας πλευρά να επιχειρείται η αντιμετώπισή τους.

7.- Στο πλαίσιο αυτό ιδιαίτερη έμφαση να δοθεί στην καταγραφή και ιεράρχηση των αναγκών που προκύπτουν στο πλαίσιο πάντα και των δυνατοτήτων που από την πλευρά των κρατικών ή λοιπών  φορέων που υπάρχουν. Στο ίδιο πλαίσιο θα πρέπει να καταγραφεί και αποτυπωθεί αξιόπιστα και η κατάσταση υγείας με έμφαση στα παιδιά και τους ηλικιωμένους με στόχο όχι μόνο τη θεραπεία, αλλά και την πρόληψη και ιδιαίτερα των νοσημάτων που μπορεί να εξελιχθούν σε επιδημία.

8.- Εξίσου θα πρέπει η ενημέρωση να συνεχιστεί και προς την κατεύθυνση των πληθυσμών υποδοχής, και ιδιαίτερα όσων βρίσκονται πλησιέστερα προς τους καταυλισμούς, προκειμένου να εμπεδωθεί ένα κλίμα συνεργασίας.  Προς την ίδια κατεύθυνση σκόπιμη ήταν και η δημιουργία και ο συντονισμός ενός δικτύου εθελοντών που προφανώς θα μπορούσαν να προσφέρουν πολλά, αλλά μέσα σ ένα πλαίσιο κανόνων που θα αξιοποιούσε σωστά όλες τις δυνατότητες. Ακόμη και την ενημέρωση ή και πίεση προ τις υπεύθυνες  αρχές.

9.- Ένα άλλο πρόβλημα είναι το πρόβλημα της εκπαίδευσης των παιδιών το οποίο εξαιτίας του αισθήματος της προσωρινότητας, αλλά και των άλλων προβλημάτων, προφανώς παραμελείται και από τους ίδιους τους γονείς τους, Τουλάχιστον για όσα από τα παιδιά συνοδεύονται και από γονείς. Διότι είναι πολύ πιθανόν να υπάρχουν και παιδιά τελείως ασυνόδευτα. Γι αυτά θα πρέπει να ληφθεί ιδιαίτερη μέριμνα, ώστε να τύχουν μιας πληρέστερης φροντίδας που  θα περιλαμβάνει, εκτός από την  εκπαίδευσή τους, τροφή και στέγη προφανώς με δαπάνες της λεγόμενης ΕΕ., αλλά και την ψυχολογική στήριξη.

10.- Τέλος και μερικές σκέψεις φερμένες από την περιοχή της ουτοπίας. Το μέλλον όμως για μερικούς ίσως αποδειχτεί κοινό και διαρκές. Τότε η αναζήτηση με κοινή συναίνεση και άλλων ρυθμίσεων που σε πρώτη προσέγγιση φαίνονται ουτοπικές, ίσως φανούν χρήσιμες. Στην Ήπειρο γνωρίζουμε ότι δεν υπάρχουν απλώς θνήσκοντα χωριά. Υπάρχουν πεθαμένα από 10/ετίες χωριά. Η ύπαιθρος ερημώνεται. Χωριά ολόκληρα άδειασαν. Καλλιεργήσιμες εκτάσεις έγιναν βορά των βάτων. Η πρωτογενής παραγωγή κατέρρευσε και καταρρέει διαρκώς. Με αποτέλεσμα να είμαστε εξαρτημένοι από τις βιομηχανοποιημένες μονοκαλλιέργειες της Ευρώπης. Οι οποίες με τη νέα τεχνογνωσία τους μεταλλαγμένους σπόρους και τα φυτοφάρμακα, σε συνδυασμό και με τον τεράστιο όγκο παραγωγής καθιστούν την παραγωγή τους μη ανταγωνίσιμη από τη μικρομεσαία ντόπια παραγωγή. Με αποτέλεσμα όλοι μας να τρώμε ντομάτα Βελγίου, ενώ η δική μας των γύρω χωριών και της Πρέβεζας να μαραζώνει μαζί με τους συμπολίτες μας. Το ίδιο και με το κρέας ή τα γαλακτοκομικά προϊόντα.

11.- Μπορεί συνεπώς, αν τούτο το πρόβλημα έχει μεγάλη διάρκεια, να γίνει μακροπρόθεσμα η σκέψη για την αναζήτηση ενός μοντέλου εγκατάστασης (επί ενδεικτικού ενοικίου, ώστε να μη θιγεί το ιδιοκτησιακό καθεστώς) κάποιων που θα το επιθυμούσαν για να «αναστήσουν» αυτή την ήδη ερημοποιημένη περιφέρεια. Με την αυτονόητη υποχρέωση της εκεί εγκατάστασης τους και της συγκεκριμένης γεωργικής απασχόλησης. Με την επίσης αυτονόητη υποχρέωση της πολιτείας να παρασταθεί τουλάχιστον τον πρώτο καιρό με οικονομική βοήθεια

12.-  Όλοι ευχόμαστε να μην απαιτηθούν μακροπρόθεσμες λύσεις. Όμως η μέχρι τώρα πανίσχυρη τάση για οικονομική, διοικητική, σχολική, νοσοκομειακή  συγκέντρωση, που υπαγορεύτηκε κυρίως από ένα οικονομικό μοντέλο που ήθελε την οικονομία στα χέρια των ολίγων και κατ επέκταση και τη δύναμη, αλλά και την πολιτική διαχείριση στους ίδιους, πρέπει να αντιστραφεί. Μια παρόμοια κίνηση ίσως χρησίμευε ως το έναυσμα για μια παρόμοια κίνηση. Που θα μπορούσαν να το επιχειρήσουν και άλλοι. Πολύ περισσότερο σήμερα που στα μεγάλα αστικά κέντρα η ύφεση στέλνει χιλιάδες στην ανεργία και τη φτώχεια  ενώ το στρες  γίνεται όλο και ανθρωποκτόνο, ίσως μια παρόμοια κίνηση να μην έρχεται από την περιοχή του πουθενά. Αλλά ίσως να μπορεί να αποτελέσει και μέρος της λύσης του προβλήματος. Είναι προφανές ότι τα οφέλη από μια παρόμοια τάση θα ήταν πολλά: Και τα αστικά κέντρα θα ανακούφιζε και τα πεθαμένα χωριά ίσως μπορούσε να αναστήσει.

13.- Σημειώνω ακόμη και το εξής: Στην Ιαπωνία πρόσφατα  δημιουργήθηκαν Ενώσεις με στόχο να ενισχυθεί η ντόπια πρωτογενής παραγωγή σε συνδυασμό όμως με την επίσης ντόπια κατανάλωση. Η οποία, για να είναι ανταγωνιστική στις βιομηχανοποιημένες μονοκαλλιέργειες, και άρα να υποστηριχτεί  η τοπική παραγωγή, οι ενώσεις αυτές, κατήργησαν τους διαμεσολαβητές εμπόρους  και συνήψαν απευθείας ετήσια συμβόλαια μεταξύ ντόπιων παραγωγών  «όπου οι καλλιεργητές κηπευτικών, με αμοιβαίο συμβόλαιο, παραδίδουν άμεσα τα προϊόντα τους στους αστικούς πελάτες τους»<a “=”” href=”https://www.agon.gr/news/167/ARTICLE/33109/2016-05-24.html#_ftn2″ name=”_ftnref2″ title=”” style=”color: rgb(1, 52, 134); text-decoration: none;”>[2] σε προσυμφωνημένες τιμές και μάλιστα με διαρκή έμφαση στη βιολογική παραγωγή.

14.- Και κλείνω με ένα μικρό αλλά γενικό σχόλιο: Την εποχή μας, μεταξύ άλλων, τη χαρακτηρίζει η εξής αντίφαση:  Από τη μια διακρίνεται για μια κεντρόφυγο τάση δια μέσου της οποίας, ενώ τα  εμπορεύματα, τα κεφάλαια κ.α. κινούνται ελεύθερα,καταργώντας κάθε έννοια συνόρου, αλλά με παράλληλη μια κεντρομόλο τάση δια μέσου της οποίας οι άνθρωποι, εγκλωβίζονται εντός των συνόρων, ακόμη και όταν απειλείται και η ίδια η ζωή τους. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Ενώ η οικονομία με την ελεύθερη διακίνηση των κεφαλαίων οδηγεί στους κολοσσούς της βιομηχανικής μονοκαλλιέργειας που μπορούν να παράγουν φθηνά προϊόντα αλλά σε ποσότητες π.χ. ντομάτες για όλη την Ευρώπη, και αναπόφευκτα οδηγούν τους μικροπαραγωγούς σε θάνατο, από την άλλη εμποδίζουν τη μετακίνηση των ανθρώπων  και τους καταδικάζουν στο ρόλο του καταναλωτή. Είναι προφανές πως στην ανθρωποκτόνο αυτή αντίφαση οι μικροκοινωνίες  οφείλουν να αυτό – οργανώνονται προκειμένου να αναλάβουν την ευθύνη και της δικής τους παραγωγής και της δικής τους κατανάλωσης, κατά το μικρο – παράδειγμα της Ιαπωνίας, αλλά και να επιλύουν τα προβλήματα που προκύπτουν από την αντίφαση αυτή, ώστε να ελπίζουν για κάποιο βιώσιμο μέλλον. Μεταξύ των άλλων προκλήσεων η χώρα μας σήμερα καλείται να επιχειρήσει και αυτή την όσμωση των γηγενών με τους άλλους. Ασφαλώς η όσμωση αυτή  θα συναντήσει αντιστάσεις: Μια κλειστή κοινωνία που ζει στην απόλυτη κυριαρχία των πεποιθήσεών της έχει περιορισμένα όρια ανοχής. Με το άνοιγμα ο πολίτης αρχίζει να αισθάνεται ανασφάλεια με πρώτη εκείνη που με περισσή ευκρίνεια εξέφρασε παλαιότερα ο Βάρναλης με το γνωστό τετράστιχο :

 «Ξένος δεν είμαι, ντόπιος είμαι,

 ξένο με λεν οι ξένοι,

τώρα οι ξένοι είναι ντόπιοι

κι εγώ είμαι ο ξένος».

 Την όσμωση όμως την επιβάλλει η πραγματικότητα, χωρίς τη γνώμη μας. Αυτό που απομένει σε μας είναι  η όσμωση  να βρει την ακριβή ισορροπία, ώστε στο νέο κοινωνικό μείγμα που θα προκύψει  να γίνει η ενσωμάτωση του διαφορετικού, χωρίς κατάργηση της διαφορετικότητας.

Μωυσής Ελισάφ

Καθηγητής Παθολογίας  Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων